Osmanlı İmparatorluğu'nun reform çabalarıyla anılan III. Selim'in hayatı ve ölümü, tarihimizin en dramatik olayları arasında yer alır. 1807 yılında Kabakçı Mustafa İsyanı ile tahtından indirilen III. Selim'in trajik sonu, sadece bir padişahın ölümü değil, aynı zamanda bir reform döneminin de sona ermesi anlamına geliyordu.
Nizâm-ı Cedîd ve Gerici Tepki
III. Selim, tahta çıktığında Osmanlı İmparatorluğu'nu çağdaşlaştırmak için "Nizâm-ı Cedîd" adını verdiği kapsamlı reformlara başlamıştı. Modern bir ordu kurmak, devlet yapısını yenilemek ve Batı'daki gelişmeleri takip etmek bu reformların temel hedefleriydi. Ancak bu yenileşme hareketleri, geleneksel yapıyı korumak isteyen muhafazakâr çevrelerin sert tepkisiyle karşılaştı.
25 Mayıs 1807'de patlak veren Kabakçı Mustafa İsyanı, bu gerici tepkinin doruk noktasıydı. İsyancılar III. Selim'i tahtından indirip yerine IV. Mustafa'yı padişah yaptılar. Nizâm-ı Cedîd taraftarları acımasızca cezalandırıldı, malları yağmalandı.
Rusçuk Yârânı: Sadık Dostların Kurtuluş Planı
III. Selim'in en yakın yardımcıları bu baskıdan kaçarak Rusçuk'ta bulunan Vezir Alemdar Mustafa Paşa'ya sığındılar. "Rusçuk Yârânı" olarak bilinen bu grup, III. Selim'e olan bağlılıklarını ve reform ideallerine olan inançlarını koruyordu.
Alemdar Mustafa Paşa, cahil ama vatansever, cesur ve sadık bir askerdi. Tuna kıyılarında geçirdiği hayatından dolayı İstanbul siyasetine yabancıydı, ancak III. Selim'e olan bağlılığı tartışılmazdı. Onun etrafında toplanan genç ve idealist Rusçuk Yârânı üyeleri, merkezi yönetimde deneyimli kimselerdi.
Kritik Strateji: İstanbul'a Nasıl Girilir?
İşin en zor yanı, Alemdar'ın İstanbul'a nasıl gireceğiydi. Zorla başkente yürürse büyük kan dökülecek, üstelik III. Selim de hayatını kaybedebilecekti. Bu nedenle ustaca bir plan gerekiyordu.
Rusçuk Yârânı'ndan bazı üyeler gizlice İstanbul'a gelerek saray ve devlet erkânıyla temas kurdu. Hatta IV. Mustafa bile gericilerin baskısından rahatsızdı. Ona, Alemdar'ın İstanbul'a çağrılması halinde isyancıları temizleyeceği telkin edildi.
Osmanlı geleneğinde her padişah, kendisini tahta çıkaran isyancıları sonunda temizlerdi. IV. Mustafa da aynı şeyi yapmak istiyordu ve Alemdar'ı çağırmaya razı oldu.
Alemdar'ın İstanbul Harekâtı
28 Haziran 1808'de ordusuyla Edirne'ye gelen Alemdar, Sadrazam Çelebi Mustafa Paşa'yı ikna etti. 14 Temmuz'da Edirne'den hareket eden Alemdar, dört gün sonra İstanbul önlerine ulaştı.
İlk işi, isyanın lideri Kabakçı Mustafa'yı ortadan kaldırmak oldu. 80 atlı göndererek bu serserinin başını kestirdi. IV. Mustafa, Davutpaşa Sarayı'na inerek Alemdar'ı kabul etti.
Büyük Hata: Kaçırılan Fırsat
Rusçuk Yârânı'ndan Râmiz Efendi, IV. Mustafa'nın hemen tutuklanması gerektiğini hatırlattı. Ancak Alemdar, bunun mertliğe sığmayacağını söyleyerek reddetti. Bu karar, III. Selim'in felaketiini hazırlayacaktı.
IV. Mustafa güvenerek gericileri görevden aldı ve çoğunu sürdü. Normal düzen kurulmuş görünüyordu. Sadrazam, Alemdar'a teşekkür ederek artık Rusçuk'a dönmesini emretti.
Son Hamle: Bâb-ı Âli Baskını
Alemdar'ın bir hafta boş geçirmesi büyük bir gafletti. 28 Temmuz sabahı nihayet harekete geçti. 15.000 askeriyle Bâb-ı Âli'yi bastı, Sadrazam'dan zorla mührü aldı ve Topkapı Sarayı'na yürüdü.
Durumu anlayan IV. Mustafa, saray kapılarını kapatarak son tedbirini aldı. Alemdar yine fırsat kaçırdı. Kapıları yıkıp padişahı tutuklayacak yerde, şeyhülislam göndererek tahttan feragat etmesini istedi.
Trajik Son: III. Selim'in Şehadeti
IV. Mustafa, şeyhülislam'ın sözlerini dinlemeden III. Selim ile kardeşi Şehzade Mahmud'un öldürülmesi emrini verdi. Başka şehzade olmadığı için, bu cinayetler gerçekleşirse Alemdar mecburen kendisini tanıyacaktı.
Enderun'un yüksek rütbeli subayları III. Selim'in dairesine gittiler. Büyük padişah o sırada ney çalıyordu. Kendisini korumaya çalışan eşi Refet Kadın'ı yere fırlatan katiller, III. Selim'in üzerine yürüdüler.
Silahı olmayan padişah, birkaç saniye kendini çaldığı sazla savunmaya çalıştı. Sağ şakağına aldığı kılıç darbesiyle şehit edildi. Eşinin üzerine kapanan Refet Kadın ile cariyelerine dokunmayan katiller, daireyi terk ettiler.
Şehzade Mahmud'un Mucizevi Kurtuluşu
Diğer katiller sürüsü Şehzade Mahmud'u aramaya başlamıştı. 23 yaşındaki şehzade, amcaoğlu III. Selim'in dairesinin basıldığını öğrenerek elinde kılıçla bekliyordu.
Ağaları, efendilerini bacadan dama çıkarmaya çalışıyordu. Hayatı bir-iki dakikalık zamana bağlıydı. Hizmetkârlarından Çerkeş cariye Cevri Kalfa'nın mangaldaki kızgın külleri katillerin gözlerine serpmesi, bu kritik dakikaları kazandırdı.
Bacadan dama çıkan Sultan Mahmud, Ebe Selim'in fırlattığı hançerle kolundan yaralanmasına rağmen, lalasının dayadığı merdivenden saray avlusuna indi.
Alemdar'ın Acısı ve II. Mahmud'un Cülusu
IV. Mustafa, Alemdar'ın ümidini kırmak için III. Selim'in cesedini avluya nakletmişti. Paşa cenazeyi görünce: "Vây efendim, seni kurtarmak için bunca yerden geldiğim de bu kör gözlerim seni bu halde görsün!" diyerek III. Selim'in üzerine kapandı.
Maiyetindekiler, ağlamakla vakit kaybedilmemesi gerektiğini, Şehzade'nin hayatının kurtarılması icap ettiğini hatırlattılar. Tam bu sırada yaralı ve perişan Sultan Mahmud göründü.
Şehzade'yi tanımayan Alemdar, "Bu da kimdir?" diye sorunca İmam Hafız Efendi: "Sultan Mahmud Han Efendimiz budur!" dedi. Alemdar derhal etek öperek yeni padişaha biat etti.
Sonuç: Bir Dönemin Sonu, Yeni Bir Başlangıç
III. Selim'in şehadeti, sadece bir padişahın ölümü değil, aynı zamanda Nizâm-ı Cedîd döneminin sona ermesi anlamına geliyordu. Ancak tahta çıkan II. Mahmud, amcasının reform ruhunu yaşatarak Osmanlı İmparatorluğu'nun modernleşme sürecini devam ettirecekti.
Bu trajik olay, II. Osman'ın şehit edildiği tarihten tam 186 yıl, 2 ay ve 9 gün sonra gerçekleşmişti. Osmanlı tarihinin en dramatik sayfalarından biri olan bu olay, reform ile muhafazakârlık arasındaki çelişkinin ne kadar derin olduğunu göstermektedir.
Bu makale, Yılmaz Öztuna'nın "Türk Tarihinden Yapraklar" eserindeki bilgiler ışığında hazırlanmıştır.
Etiketler: #OsmanlıTarihi #3Selim #KabakçıMustafaİsyanı #AlemdarMustafaPaşa #2Mahmut #NizamıCedid #TürkTarihi
0 Yorumlar