Giriş: Savaşın Gölgesinde Unutulmaz Anlar
Birinci Dünya Savaşı'nın en zorlu cephelerinden biri olan Doğu Cephesi, sadece askeri mücadelelere değil, aynı zamanda derin insani dramlara da sahne olmuştur. 16. Kolordu Komutanı Tuğgeneral Mustafa Kemal Paşa'nın 9 Kasım 1916 tarihli hatıra defterine kaydettiği satırlar, savaşın siviller üzerindeki yıkıcı etkilerini gözler önüne sermektedir.
1916 Yılında Muş ve Bitlis Cephesi
Çanakkale zaferinin ardından Doğu Cephesi'ne atanan Mustafa Kemal Paşa, Rus kuvvetlerine karşı kritik bir görev üstlenmişti. Kurmay Başkanı Binbaşı İzzettin Bey ile birlikte yürüttüğü askeri operasyonlar, hem stratejik hem de insani boyutlarıyla tarihe geçmiştir.
Hatıra Defterindeki Acı Tablo
Mustafa Kemal Paşa'nın 9 Kasım 1916'da kaleme aldığı notlar, savaşın en çarpıcı belgelerinden biridir:
"Yollarda birçok muhacir gördük. Bitlis'e dönüyorlar. Cümlesi aç sefil, ölüme mahkûm bir halde 4-5 yaşlarında bir çocuğu ebeveyni yol üzerinde terk etmiş, bu da bir karı kocanın peşine takılmış, onları ağlayarak 100 metreden takip ediyor. Kendilerini, çocuğu almadıkları için azarladım. 'Bizim evladımız değildir' dediler."
Bu satırlar, savaşın toplum üzerindeki yıkıcı etkisini ve insanların yaşam mücadelesinin ne denli acımasız olduğunu göstermektedir. Paşa'nın bu duruma gösterdiği tepki, onun insani değerlere verdiği önemi de ortaya koymaktadır.
Şükrü Tezer'in Gözünden Askeri Harekat
Atatürk'ün yakın çalışma arkadaşlarından Şükrü Tezer, "Atatürk'ün Hatıra Defteri" adlı eserinde o günleri detaylı bir şekilde aktarmıştır.
Zorlu Geri Çekilme Kararı
Rus kuvvetlerinin üstün sayıda (dörder taburlu altı alay) taarruza geçmesi üzerine, 16. Kolordu zor bir kararla karşı karşıya kalmıştı. Şükrü Tezer'in anlatımına göre:
- Rus birlikleri gece yarısından itibaren geniş çaplı saldırıya geçmişti
- Altı alay halindeki düşman kuvvetleri karşısında şiddetli çarpışmalar yaşanmıştı
- Üstün düşman gücü karşısında geri çekilmekten başka çare kalmamıştı
Stratejik Ricat (Geri Çekilme) Planı
Mustafa Kemal Paşa, askeri dehası ve liderlik özellikleriyle bu kritik anı yönetmiştir:
- Gece Karanlığından Yararlanma: Fırkanın Kulp geçidinden çekilmesi için gece karanlığı avantaj olarak kullanılmıştı
- Ordu Kumandanlığına Bilgi: Durum şifreli telgrafla üst komutanlığa iletilmişti
- Artçı Kuvvet Görevlendirmesi: Kurmay Binbaşı Şemsettin Bey, 18. Alay ile artçı kumandanı olarak görevlendirilmişti
- Bizzat Kontrol: Paşa, harekatı şahsen yöneterek intizamlı bir geri çekilme sağlamıştı
Liderlik ve İnsanlık Dengesi
Bu dönemde Mustafa Kemal Paşa'nın sergilediği liderlik özellikleri dikkate değerdir:
Askeri Strateji
- Karmaşık durumlarda hızlı karar alabilme yeteneği
- Birliklerin intizamlı şekilde manevra etmesini sağlama
- Risk yönetimi ve iletişim becerisi
İnsani Değerler
- Sivil halkın durumuna duyarlılık
- Çocukların korunmasına gösterdiği özen
- Savaş koşullarında bile insani değerleri ön planda tutma
Doğu Cephesi'nin Önemi
1916 yılında Doğu Cephesi, Osmanlı Devleti için hayati önemdeydi. Muş ve Bitlis bölgesi:
- Stratejik bir geçit noktasıydı
- Anadolu'nun doğu kapısını oluşturuyordu
- Rus ilerleyişinin durdurulması gereken kritik hattı
- Yerel halkın güvenliği için savunulması gereken bir bölgeydi
Tarihi Fotoğrafın Anlattıkları
- Kolordu Komutanı Tuğgeneral Mustafa Kemal Paşa ve Kurmay Başkanı Binbaşı İzzettin Bey'in Bitlis'te at üzerinde teftişe giderken çekilen 1916 tarihli fotoğrafı, dönemin zorlu koşullarını gözler önüne sermektedir. Bu görsel belge:
- Askeri hiyerarşiyi ve disiplini göstermektedir
- Arazi koşullarının zorluğunu yansıtmaktadır
- Komutanların sahada bizzat bulunduğunu kanıtlamaktadır
- Tarihi bir anı belgeler niteliktedir
Sonuç: Savaşın İnsan Yüzü
Atatürk'ün 9 Kasım 1916 tarihli hatıra defteri notları ve Şükrü Tezer'in aktardığı askeri harekat detayları, Birinci Dünya Savaşı'nın Doğu Cephesi'nde yaşananları çok boyutlu olarak anlamamızı sağlamaktadır.
Bu kayıtlar bize şunu göstermektedir:
- Savaşlar sadece askeri stratejilerden ibaret değildir
- Sivil halkın yaşadığı dramlar asla göz ardı edilmemelidir
- Liderlik, insani değerleri korumayı da içermelidir
- Tarih, sadece zaferlerle değil, yaşanan acılarla da hatırlanmalıdır
Mustafa Kemal Atatürk'ün bu dönemdeki notları, onun sadece askeri bir deha değil, aynı zamanda derin bir insanlık anlayışına sahip bir lider olduğunu ortaya koymaktadır. Bitlis yollarında gördüğü terk edilmiş çocuğa gösterdiği tepki, yıllar sonra kuracağı Cumhuriyet'in temel değerlerinin habercisi niteliğindedir.
Kaynaklar:
- Şükrü Tezer, "Atatürk'ün Hatıra Defteri", s. 66
- Birinci Dünya Savaşı Doğu Cephesi Arşiv Belgeleri
Anahtar Kelimeler: Atatürk, Birinci Dünya Savaşı, Doğu Cephesi, Bitlis, Muş, 1916, Rus Cephesi, 16. Kolordu, Şükrü Tezer, Hatıra Defteri
0 Yorumlar